Hồn Lisbon

TTCT - 1. Tình cờ tôi đọc bài thơ N'importe où hors du monde (tạm dịch Bất cứ nơi nào bên ngoài thế giới) của nhà thơ Pháp Charles Baudelaire nói về trái tim phiền muộn của ông muốn thoát khỏi thế giới chật hẹp.

Khu phố xưa mái nhà Địa Trung Hải lô nhô trên đồi cao

  Có vẻ như tôi lúc nào cũng vui hơn ở nơi khác nơi tôi sống
Và câu hỏi này lúc nào cũng được tôi mang ra trò chuyện với tâm hồn tôi
“Hãy nói cho ta biết đi, tâm hồn của ta, tâm hồn băng giá tội nghiệp của ta, mi muốn đến sống ở Lisbon không?
Ở đó ắt hẳn ấm áp và mi sẽ vui như con thằn lằn được sưởi nắng
Ở đó gần biển, họ nói thành phố được xây bằng cẩm thạch”

...

Trong bài thơ, tâm hồn của Baudelaire không trả lời và ông phải tiếp tục đưa ra những thành phố khác. Nhưng tôi đã bị chinh phục hoàn toàn bởi Lisbon, một trong những nơi ấm áp nhất châu Âu với bầu trời xanh không chút mây, hải sản ngon lành, xe điện gỗ cọc cạch phong cách retro và những con đường hẹp với bancông phơi quần áo bay lất phất trong gió. Vì vậy tôi nghỉ phép, trốn những cơn mưa nước Anh lẹp nhẹp để một mình đến Lisbon.

2. Thủ đô Bồ Đào Nha nắng vàng trải khắp nơi làm da tôi ấm râm ran dễ chịu. Hồi còn ở VN gặp nắng là tôi trốn biệt, nhưng có sống ở những nước phương Bắc lâu ngày mới biết ánh nắng quý chừng nào. Xe buýt từ sân bay Lisbon thả tôi xuống quảng trường Placa do Comércio rộng lớn với những đại lộ mọc đầy cây cọ xanh.

Tôi băng qua con đường bên sông để đến khách sạn ở quận Alfama, khu phố xưa mái nhà Địa Trung Hải lô nhô trên đồi cao. Alfama là một hệ thống hẻm nhỏ ngoằn ngoèo như ma trận, nhà hẹp nghiêng vào nhau và những nhà hàng địa phương bên ngoài kê bàn ghế dưới bóng giàn nho, nắng lọc lốm đốm xuống đất, có em bé má đỏ au đi chập chững theo con chó lông xù. Tôi lạc ở đó hơn tiếng đồng hồ mới tìm ra nơi ở, nhưng đến nơi để hành lý vào phòng là hăm hở đi tiếp không biết mệt, có vẻ vì nắng Lisbon vàng kem quá, trời Lisbon xanh biếc quá và gió Lisbon mát mơn man quá...

Ánh sáng Lisbon là ánh sáng của nắng hắt xuống nước phản chiếu trở lại, ánh sáng của trời

Chơi cờ với người địa phương: những cư dân thành phố thật thư giãn và vô tư lự

Lisbon ấn tượng nhất với những du khách lần đầu đến nhờ ánh sáng: ánh sáng nơi đây là ánh sáng trắng, ánh sáng của nắng hắt xuống nước biển phản chiếu trở lại, ánh sáng của trời. Lisbon nằm trên bờ nơi con sông Tagus chảy ra Đại Tây Dương, và giống như lời câu thơ Baudelaire: Ở đó phong cảnh chỉ toàn ánh sáng và khoáng, phản chiếu dưới nước, cả thành phố sáng bừng dù không phải ngôi nhà nào cũng xây bằng cẩm thạch như lời thơ.

Kiến trúc thành phố rất đa dạng: kiểu La Mã, baroque, gothic, truyền thống Bồ Đào Nha và có vẻ rất ít nhà hiện đại. Đi bộ mỏi chân, tôi tạt vào một quán ăn địa phương bên đường ăn một tô xúp đậu đỏ nóng bỏng, tráng miệng bằng bánh ngọt lừ kèm tách nhỏ cà phê đen gọi là “bica” đắng thơm thoang thoảng.

3. Không biết có phải vì say nắng mà đêm đó tôi bị nhức đầu. Khi thuốc giảm đau từ từ ngấm vào làm cơn nhức dịu bớt và đầu hết ong ong, chợt nghe buồn da diết tiếng hát và đàn guitar bập bùng.

Tôi nhỏm dậy, mở cửa bước ra bancông, có lẽ tiếng đàn hát vọng vào từ một trong những nhà hàng quận Alfama có nhạc fado, một loại nhạc đặc trưng Lisbon được sinh ra từ tình cảm lạ thường, từ một tâm hồn không thể giải thích mà chỉ có thể cảm nhận. Đó là âm nhạc từ tâm hồn Bồ Đào Nha. Nhạc fado thường được chơi bằng nhạc sống bởi ca sĩ chỉ chuyên hát loại nhạc này trong những nhà hàng địa phương và “được nghe trong im lặng, khi bạn ăn món xúp bắp cải xanh và nhấm một lát xúc xích chorico trên miếng bánh bột bắp” như lời trang web chính thức của thành phố đã viết.

4. Ngày hôm sau tôi thử khám phá hệ thống xe điện Lisbon. Ấn tượng đầu tiên: xe điện số 28 đẹp quá, cũ kỹ, sàn và ghế đều bằng gỗ, với những xà xe cũng bằng gỗ trơn nhẵn qua thời gian do hành khách vịn tay lên. Ngồi trên xe nếu lâu lâu không qua khúc ngoặt nảy lên một cái như thể xe đột ngột sổ mũi hắt hơi, sẽ có cảm giác không phải ngồi trên phương tiện giao thông mà là trong quán rượu ở làng quê châu Âu. Xe lọc cọc chạy trên những con đường quanh co qua hầu hết những điểm du khách thường đi, chẳng hạn như Miradouro de Santa Luzia, nơi tôi thích nhất.

Xe điện số 28 lọc cọc chạy trên những con đường quanh co

Tôi gọi đó là “lầu vọng nguyệt Lisbon”, những bức tường của nhà thờ được lát bằng đá trơn mosaic tróc từng mảng lớn. Đây là những viên đá được lấy từ quảng trường Comércio sau trận động đất năm 1755 phá hủy gần như toàn bộ thành phố. Từ chỗ tôi ngồi trên bậc thềm, dựa vào bức tường vôi tróc lở vết thời gian, sông Tagus xanh trải dài phẳng lặng và những ngôi nhà cổ xưa nhỏ bé mái đỏ nhấp nhô, nổi bật lên tháp chuông trắng xóa. Du khách đến đây dễ đắm chìm vào lịch sử, nhất là khi những âm thanh của đời sống lắng xuống, chỉ có tiếng chim hót rớt vào không trung và tan ra trong làn nước xanh bên dưới sân giáo đường.

5. Tôi không vào ăn tối nhà hàng có chơi nhạc fado nào trong suốt chuyến đi, kỷ niệm đêm tiếng nhạc buồn thiu vọng vào phòng từ nhà hàng cùng khu phố và ngủ mơ màng trong mệt mỏi của một ngày phải bay và di chuyển nhiều trở thành kỷ niệm duy nhất. Chỉ có một điều tôi thắc mắc, không hiểu sao tôi chỉ nghe nhạc fado đúng một đêm đầu tiên ở Lisbon ấy, hay vì mệt mỏi mà tôi tưởng tượng hay nằm mơ thấy nó? Chắc chắn là không, vì tiếng hát và những âm hưởng nhạc không giống bất cứ loại nhạc nào tôi từng nghe qua.

Sau này tình cờ đọc được lời đầu tiên về Lisbon của sách du lịch Footprint, tôi được biết đây là thành phố “quay lưng lại với châu Âu và hồn còn vương vấn thế kỷ 15”. Quả vậy, thế kỷ 15 là thời hoàng kim của Bồ Đào Nha, khởi nguồn kỷ nguyên khám phá thế giới của đất nước này, từ hoàng tử Henrique vượt qua mũi Bojardo ở Tây Phi đến Vasco de Gama khám phá đường biển đi Ấn Độ và hệ thống thuộc địa của nước này rộng khắp Nam Mỹ.

Một góc quảng trường Placa do Comércio

Nhà thờ Sé Cathedral kiến trúc kiểu Anh

Những năm đế chế Bồ Đào Nha hùng mạnh nhất thế giới tồn tại không lâu và xuống dốc rất nhanh, cộng thêm hậu quả trận động đất được nhắc đến ở trên, Lisbon mất hẳn vai trò quan trọng ở châu Âu. Chỉ đến 50 năm trở lại đây, nhờ quỹ của EU Lisbon mới dần hồi phục, nhưng vẫn còn bị những thủ đô láng giềng bỏ xa về tầm phát triển. Có phải vì vậy mà người ta nói sau vẻ bề ngoài vui nhộn hội hè, phố ẩn giấu một nỗi buồn u hoài mà người từ xa đến chỉ thấy trong những ngày Lisbon mưa.

Và có phải vì những ngày tôi đến trời tràn ngập nắng vàng, tôi đã ngẫu nhiên được nghe nhạc fado để cảm nhận một phần hồn Lisbon mà tôi không biết?