Chiếc lược ưa thích nhất của tôi được mua ở Marốc, dài bằng bàn tay, răng thưa và làm toàn bằng gỗ màu nâu có mùi thơm nhẹ từ gốc và thân cây thuya khô, giá chỉ 10 dirham (khoảng 28.000 đồng Việt Nam). Mỗi khi dùng nó, tôi lại nghĩ về những người thợ mộc địa phương với chiếc cưa nhỏ, tẩn mẩn đẽo những món đồ gỗ trên phố biển Essaouira...
Trên chuyến xe bus từ Casablanca đến Essaouira, thành phố biển Marốc đầy nắng gió với kiến trúc hài hòa và đa dạng của Pháp, Bồ Đào Nha và dân tộc Berber, Alastair và tôi nhấp nhổm không yên vì xe đi trễ, gần nửa đêm mới tới nơi.
Email đặt phòng của nơi ở có dặn tới ki-ốt của công ty du lịch nằm tại quảng trường Moulay El Hassan để lấy chìa khóa và có người dẫn đi lấy phòng, nhưng chúng tôi lại quên không lấy địa chỉ nơi ở cũng như số điện thoại liên lạc nên chỉ sợ nửa đêm ở đó đóng cửa thì không biết ngủ ở đâu.
 |
| Hàng cọ bên đường dọc bãi biển |
Khi xe đến nơi, dừng lại lấy hành lý, cô gái Ả Rập trạc tuổi chúng tôi có khuôn mặt rất tươi, đầu trùm kín theo phong tục Hồi giáo, dẫn đứa con nhỏ ngồi băng ghế bên cạnh trên chuyến xe quay sang: “Nếu chỗ đó đóng cửa, hai bạn tới nhà tôi ở tạm. Nhà tôi gần đây, để tôi đưa số điện thoại nhé!”.
Tôi ngại ngùng nói: “Không sao, cảm ơn bạn, nếu chỗ đó đóng cửa, chúng tôi tìm chỗ khác”. Cô nhướng mắt: “Các bạn cẩn thận, ở đây cũng có lúc nguy hiểm lắm. Cứ lấy số điện thoại của tôi, bây giờ nửa đêm rồi”. Lúc đó, Alastair đã lấy hành lý từ khoang xe, anh nói: “Chắc không sao, chúng tôi đi du lịch nhiều lắm, bạn đừng lo”.
Sau khi đã về đến nơi ở (quảng trường trung tâm gần như hoạt động cả đêm, trái với những lo lắng khi trên xe), chúng tôi tự trách mình sao không lấy số điện thoại của cô gái trẻ ấy để có thể mời cô đi uống nước cảm ơn. Trong những chuyến đi xa, đã bao giờ bạn gặp ai đó rồi mất liên lạc hoặc quên không lấy thông tin, để rồi mỗi lần nghĩ tới lại thấy băn khoăn, giận mình?
Nơi tập trung của các nghệ sĩ
Essaouira đã nhiều thế kỷ là cầu nối giao thương giữa Timbuktu tới vùng cận sa mạc Sahara với châu âu, khi hàng hóa của cựu lục địa được mang đi đổi lấy muối, gia vị, đường, trà và vàng bạc từ châu Phi.
Phố cổ (medina) quanh co nhiều đường nhỏ như ma trận được UNESCO công nhận là di sản thế giới. Nhà cửa nổi bật với ba màu xanh da trời, vàng nâu và trắng, ngay cả con thuyền đánh cá trên cảng, sạp hàng bán đồ gốm, trà và đồ gỗ thuya, hay những chiếc ghế dài kê trên sân thượng nhìn ra biển..., cũng mang tông màu này, tạo cho phố xá một nét rất riêng.
 |
| Nhà cửa nổi bật với ba màu xanh da trời, vàng nâu và trắng |
Nhưng đặc biệt hơn cả, Essaouira còn được biết đến như nơi tập trung của các nghệ sĩ (nghệ sĩ chân chính chứ không phải khái niệm vài năm nay ở Việt Nam dùng để chỉ những người làm trong ngành giải trí như ca sĩ, người mẫu, diễn viên “lôm côm”. Với định nghĩa về nghệ thuật dễ dãi và lạ đời này, những cô xinh đẹp lộ hình hở hang cũng được xếp chung một giới với... nhạc sĩ Văn Cao).
Phố biển này là nơi Jimi Hendrix đến thăm nhiều lần trong thập niên 1960, được nhiều người cho là nơi tạo nguồn cảm hứng sáng tác bài Castles made of sand với câu hát bất hủ “Và những lâu đài làm bằng cát cuối cùng sẽ tan trong biển”.
Sau Jimi Hendrix, lần lượt những thần tượng âm nhạc khác như Bob Marley, Franz Zappa và Cat Stevens (người sau này cải đạo Hồi và được biết dưới tên mới Yusuf Islam) cũng xem thành phố chậm rãi và êm dịu như thánh địa trên những nẻo đường châu Phi.
 |
| Quầy bán thảm và đồ da trong phố cổ medina |
 |
| Du khách và những anh chàng Marốc chủ quán nhạc cụ dân tộc |
Phố biển này cũng tổ chức liên hoan nhạc Gnaoua và thế giới. Người Gnaoua vốn là con cháu của nô lệ các nước Tây Phi di cư sang, ngày nay đã hoàn toàn hòa nhập vào xã hội Marốc nhưng vẫn giữ các truyền thống và văn hóa của mình, chẳng hạn những chiếc áo chùng dài và nón sặc sỡ đính vỏ ốc, hoặc những âm thanh đặc trưng phát ra từ nhạc cụ dân tộc. âm nhạc Gnaoua mang tính tâm linh, pha trộn âm nhạc của vùng cận sa mạc Sahara, của người dân tộc Berber và người Ả Rập.
Bỗng dưng “thương nhớ mười hai”
Có lẽ ngoại trừ bốn ngày rộn ràng lễ hội âm nhạc Gnaoua vào tháng Sáu hằng năm, Essaouira luôn là một ốc đảo tĩnh lặng so với những thành phố khác của đất nước Bắc Phi này. Biển xanh, nhịp sống chậm rãi, không gian mát mẻ và những làn gió biển hiu hiu gợi nhớ lời văn của Vũ Bằng trong Thương nhớ mười hai: “...trời trong vắt như lọc qua một tấm vải màu xanh”.
Chắc hẳn cũng có nhiều người vất vả, nhưng không hiểu tại sao dưới mắt tôi lúc đó, đời sống của người ta có vẻ nhẹ nhàng, bình dị, không bôn ba lo nghĩ đến đồng tiền như bây giờ để đáp ứng những đòi hỏi mỗi ngày một nhiều hơn.
Đường phố vãn hẳn người đi lại. Nằm ở trong nhà nhìn ra bên ngoài thấy cái cảnh êm ả của phố phường, tự nhiên mình cảm giác thấy cái nắng cũng có vẻ nên thơ, tiếng giun tiếng dế nghe cũng có một cái gì thú vị, mà ngay đến sự uể oải của người ta cũng là thứ uể oải phong lưu chứ không phải vì quá lao tâm khổ trí mà thành ra kiệt sức.
Tôi không biết “uể oải phong lưu” ra sao (vì bản thân lâu lâu cũng thấy uể oải nhưng là uể oải vì quá lao tâm khổ tứ), chỉ biết những ngày ở Essaouira đã mang lại những kỷ niệm đẹp và những giờ thư thái. Buổi sáng chúng tôi dậy sớm ra bãi đậu thuyền đánh cá, mua hải sản từ những quầy nằm dọc bến, rẻ hơn hải sản Việt Nam, tha hồ ăn cua, mực, cá, ốc hấp trong bếp ở căn hộ.
Ăn trưa xong lại nằm trên bãi cát dài uốn cong, mặc dù Marốc rất nóng nhưng nước biển lại lạnh, có lẽ vì đây là Đại Tây Dương, tắm xong phải lên bờ hong nắng cho ấm người, bởi vậy ở đây nổi tiếng với môn lướt sóng hơn tắm biển. Tắm chán lại đi loanh quanh các souks, những con đường nhỏ với sạp hàng đầy màu sắc bán thảm dệt, lông đà điểu, đồ gỗ, túi da..., ở đây ít có nạn chèo kéo và nói thách như những điểm du lịch khác ở Marốc.
 |
| Chạng vạng trên pháo đài Skala, ánh sáng trắng mờ phủ lên biển và đường chân trời, cùng với thành lũy hùng vĩ với những khẩu canon đồng hàng trăm tuổi, làm cảnh vật mang vẻ nửa hư nửa thực |
Hoàng hôn, cả hai lại lên pháo đài Skala được xây từ thế kỷ XVIII, ngắm sóng biển vỗ ầm vào vách thành lũy tung bọt. Chạng vạng, ánh sáng trắng mờ phủ lên biển và đường chân trời, cùng với thành lũy hùng vĩ với những khẩu canon bằng đồng hàng trăm tuổi làm cảnh vật mang vẻ nửa hư nửa thực.
Tối đến, tôi đi mua bó lá bạc hà trên chiếc xe cút kít của người bán dạo về pha trà bạc hà tươi uống với bánh ngọt hình cong, hạnh nhân nghiền trộn nước hoa cam làm nhân bọc trong lớp bột rồi nướng. Trên sân thượng, trăng lên rực màu da cam trên nền trời đen thẫm, ánh đèn hắt lên từ con hẻm nhỏ bên dưới quyện ánh trăng cũng nhuộm những căn nhà rực màu da cam. Con hẻm trông giống bức tranh Courtyard in Morocco của Edwin Lord Weeks, tường vôi tróc lở từng mảng lộ lớp gạch đỏ nâu, tĩnh lặng và râm mát.
Từ đó bước ra đường, đối diện với bưu điện là cửa hàng bán nhạc cụ dân tộc. Alastair muốn mua đàn guenbri, nhạc cụ của người Gnaoua gần giống đàn tam của Việt Nam, nên chúng tôi ghé vào. Anh chàng chủ tiệm không biết có phải người Gnaoua hay không nhưng nhìn cũng khá nghệ sĩ, tóc dài cột bện, biểu diễn thử những nhạc cụ trong shop cho chúng tôi nghe khá chuyên nghiệp.
Trả giá mua đàn guendri không được vì khá đắt, cuối cùng Alastair chọn mua chiếc trống nhỏ bọc bằng da cá. Hai người có vẻ khá tâm đầu ý hợp, vắng khách nên anh chàng kia rủ thêm một anh nữa ở quầy bên rồi kéo chúng tôi ở lại uống trà bạc hà. Tôi đã bùng tai vì tiếng nhạc nên để Alastair ở lại, còn mình đi đến một tiệm bán dầu argan (dầu ép từ một loại cây chỉ trồng được ở Essaouira và vùng lân cận) để mát-xa bằng dầu argan cho lại sức.
Trong các sách hướng dẫn du lịch Marốc thường nhắc đến gallery nghệ thuật của Frederic Damgaard. Nghệ sĩ người Đan Mạch này đến Essaouira vào những năm 1960, khi đây bắt đầu là tụ điểm của phong trào hippy, các nghệ sĩ từ khắp nơi trên thế giới tụ hội để sáng tác và… hút thuốc phiện. Ông ở lại phố biển và hai mươi năm sau mở gallery nghệ thuật trưng bày những sáng tạo bằng gỗ thuya của mình.
Ngày nay, ông còn trưng bày tranh và các tác phẩm điêu khắc của các nghệ sĩ địa phương. Gallery của Damgaard được biết đến ở châu Âu như một biểu tượng văn hóa đại diện cho trường phái nghệ thuật Essaouira, “đưa bạn đến một thế giới kỷ ảo đầy màu sắc và hy vọng, với nguồn cảm hứng từ những souks và quán cà phê của Essaouira” như trang web morocco.com viết.
Essaouira cũng là nơi vào những năm 1950 đạo diễn Orson Welles quay phim Othello từ tác phẩm của Shakespeare, một bộ phim gặp không ít khó khăn trong quá trình dựng và mất của ông hết bốn năm gian khổ. Khó khăn lớn nhất là việc diễn viên bỏ đi trước khi phim làm xong, ông phải thuê dân địa phương đóng thế và dùng nghệ thuật quay bóng (silhouette, không phải… homosexual) để không ai nhận ra sự khác biệt.
Khó tin nhất là vào cuối giai đoạn đó, những bộ áo giáp của các chiến binh trong phim được làm bằng hộp cá mòi. Nhưng sau này nhớ lại, Welles đã nói thời gian ở Essaouira là “một trong những thời điểm hạnh phúc nhất của tôi”.
Đọc đến đây, tôi thầm nghĩ mình chỉ có vài ngày ở Essaouira, nếu ở đó bốn năm như Orson Welles, rất nhiều khả năng tôi cũng cùng suy nghĩ ấy.
 |
| Cảnh gợi nhớ lời văn của Vũ Bằng: “...trời trong vắt như lọc qua một tấm vải màu xanh” (thật ra trong ảnh có… tấm vải màu xanh) |
 |
| Thuyền đánh cá trên cảng, sạp hàng bán đồ gốm,... mang tông màu xanh da trời, vàng nâu và trắng |
 |
| Quán bar trên bãi biển |
 |
| Phụ nữ địa phương vẫn phải trùm khăn khi xuống biển |
Bài đăng
